گورستان‌هاي گنداب و خرند جزو منحصربه‌فردترين گورستان‌هاي كشور هستند. يافته‌هاي باستان‌شناسي در اين گورستان‌ها آنقدر شگفت‌انگيز بوده است كه همچنان باستان‌شناسان را براي بررسي بيشتر ريشه‌هاي فرهنگي اين اقوام تشويق مي‌كند. از آن جايي كه اين اقوام كوچ‌رو و عشاير بودند، پيش از اين تصور مي‌شد كه حوزه فرهنگي و عشايري اقوام خرند و گنداب تنها مسير دشت سمنان تا ارتفاعات پست‌تر حوزه جنوبي درياي خزر بوده است؛ اما تازه‌ترين بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه گستره فرهنگي اين اقوام بيش از اين بوده و بقايايي از زندگي اين اقوام در 5 استان شمال كشور نيز ديده شده است.» «عبدالمطلب شريفي»، باستان‌‌شناس اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان سمنان و سرپرست هيات كاوش در گورستان‌هاي گنداب و خرند با اشاره به اين موضوع گفت: «بر خلاف آنچه كه پيش از اين تصور مي‌شد حوزه فرهنگي اقوام گنداب و خرند، به خصوص خرند بيش از ارتباط فرهنگي آنها با بخش‌هاي شمالي استان مازندران و حوزه جنوبي درياي خزر در اين منطقه است. جستجو براي كشف رد پاي اين اقوام تا آن سوي استان گيلان نيز ثمربخش بوده است.» وي در ادامه گفت: «در تازه‌ترين بررسي‌هاي انجام گرفته؛ سفال‌هايي تحت عنوان جام‌هاي پايه‌دار كه در خرند به دست آمده است به همراه برخي آيين‌هاي تدفين مشابه اين قوم در 5 استان شمالي كشور پيدا شد. نمونه اين جام‌ها تا به حال در هيچ گورستاني كشف نشده است و تمركز آن در گورستان‌هاي خرند و گنداب نشان مي‌دهد كه بخشي از فرهنگ توليد سفال در اين مناطق بوده است.» به گفته شريفي كشف اين جام‌هاي پايه‌دار در ديگر استان‌هاي كشور نشان مي‌دهد كه اين اقوام كوچ‌هايي به بخش‌هاي شمالي كشور داشته‌اند و احتمالا حوزه جنوبي درياي خزر را به تمامي زير پا گذاشته‌اند.» شريفي در خصوص انجام كاوش در استان شمالي كشور براي يافتن رد پاي اقوام خرند گفت: «طي طرحي قرار است تا سال آينده 5 استان گلستان، سمنان، مازندران، تهران و گيلان مورد كاوش قرار گيرد تا آثار بيشتري از زندگي مردم خرند در آنها يافت شود. تا اين لحظه آثاري از اين اقوام در تورنگ تپه گرگان كه تا اين لحظه كاوش‌هاي آن متوقف مانده است، در بهشهر مازندران و اطراف ساري، در سمنان، در بخش‌هاي شمالي تهران و تپه‌هاي كميجان و گرم‌آباد گيلان نيز يافت شده است.» باستان‌شناسان قصد دارند تا با انجام اين بررسي بخشي از قوم‌نگاري اقوام خرند را بازسازي كنند و حوزه فرهنگي آنها را تا بخش‌هاي مختلف كشور جستجو كنند. در صورتي كه اين برنامه تدوين شده به طور كامل انجام شود، اين نخستين بار است كه چنين قوم‌نگاري وسيعي براي كشف شيوه زندگي اجتماعي اقوام پيش از تاريخ انجام مي‌شود. در آخرين فصل كاوش خرند اسرار زيادي از زندگي اين اقوام مربوط به شيوه‌هاي تدفين و استفاده از ظروف قبور كشف شده گورستان تاريخي خرند مربوط به عصر آهن 2 و 3 است كه مربوط به 1200 تا 550 پيش از ميلاد مي‌شود. (chn)